İşverenin İşçiye Elden Ödeme Yapması
İşverenin, en az 5 işçi çalıştırması halinde, işçilere ücretlerini banka kanalıyla ödemelidir. İşveren, kanuni kesintileri düşmesi sonrasında, ücretleri banka aracılığıyla vermelidir. İşverenler bazı durumlarda elden ödeme yapmaktadır. Ancak, işçiye elden ödeme yapılması halinde çok fazla hukuki sorun ortaya çıkmaktadır. İşçinin elden para alması durumunda işverenin sigorta primleri yönünden kârı olmaktadır. Ancak bu durumda, elden verilen para yasal olmayacaktır.
Sigorta primlerini gerçek ücretten daha az göstererek ödediğinde işveren açısından bazı sıkıntılı durumlar ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla işçinin maaşının bir kısmı elden, diğer kısmı ise bankaya yatırıldığında ya da tamamı eline verildiğinde hukuksal sorunlar meydana gelecektir. Çünkü bu hukuka aykırı bir durumdur ve sonucunda işçi bakımından da önemli hak kayıpları oluşturmaktadır. Makalemizde değineceğimiz hususlar “işveren elden para verebilir mi”, “mesai paralarının elden verilmesi” halinde bunun yaratacağı hukuki problemler nelerdir gibi hususlardır.
İSTANBUL İŞ HUKUKU AVUKATI İLETİŞİM
1. İşçiye Ücretinin Elden Verilmesi Nedir?
İşverenin işçiye elden ödeme yerine o ayki ücretinin bankadaki hesaba yatırılması gerekmektedir. Çünkü 5 ve daha fazla işçinin çalıştığı yerlerde mesai paralarının elden verilmesi mümkün değildir. Fakat, işverenlerin bir kısmı, işçinin ücretinin bir kısmını ya da tamamını elden vermektedir. Bu durum iş hukukunda işçiye elden ödeme yapılması anlamına gelmektedir. İşçiye elden ödeme yapılması durumunda, işçi bazı hak kayıpları yaşamaktadır. Bu sorunların çözümü makalemizde yer almaktadır.
İşveren, 5 ve daha fazla işçi çalıştırması halinde, işçilerin maaşını bankaya yatırmalıdır. İşveren iki durumda bankadan ödeme yapmaz. Bunlar;
- İşyerinin bulunduğu yerde bir banka şubesinin bulunmaması,
- İşçinin maaşının bankaya yatırılmasına imkân yoksa.
İşverenin bu iki durumun bulunması halinde dahi işçinin ücretini elden ödememesi gerekir. İşveren banka bulunmayan ya da bankadan işlem yapamadığı yerlerde dahi ücretleri PTT kanalıyla ödemelidir. Dolayısıyla, 5 ve daha fazla işçinin bulunduğu yerlerde mesai paralarının elden verilmesi mümkün olmayacaktır. İsmi ne olursa olsun;
- İşçilerin ücretlerinin bordroya yansıtılması,
- Ücretlere ilişkin SGK primlerinin gerçek değerleri üzerinden hesaplanması,
- Ücretlerin vergilerinin tahakkuk ettirilmesi gerekmektedir.
İşyerinde 4 ve daha az işçi çalıştırması durumunda işveren, banka kanalıyla ya da elden ödeme yapabilir. Ancak bu durumda da yapılan elden ödemeler, beraberinde bazı riskleri getirebilir ve yaptırımlar uygulanmasına neden olabilir.
2. İşveren Elden Para Verebilir mi?
İşçiye mesai paralarının elden verilmesi mümkün olmayan haller için “Ücret, Prim, İkramiye ve Bu Nitelikteki Her Türlü İstihkakın Bankalar Aracılığıyla Ödenmesine Dair Yönetmelik” e bakılmalıdır. Yönetmeliğin 10. maddesinde ücretlerin banka kanalıyla ödenmesi gerektiği belirtilmektedir. Düzenlemede, işyeri ya da işletmelerdeki İş Kanununa bağlı olarak 5 ve üzeri işçi çalıştıran işverenlerin ücretleri bankadan ödemesi gerektiği belirtilmektedir. Buna göre işçinin ücretlerinin ve öteki ödemelerinin banka kanalıyla ödenmesi zorunludur.
Yönetmeliğin dışına çıkarak, işverenler, işçiye ücretlerini ya da diğer haklarını elden veremez. Bazı koşulların bulunmaması halinde ise işveren tarafından, işçiye elden ödeme yapılması mümkündür. Dolayısıyla işverenler, ülke genelinde 5 ve üzerinde işçiyi çalıştırması durumunda, bazı hallerde elden ödeme yapabilir. Bu durumda işveren hakkında herhangi bir yaptırım uygulanabilmesi mümkün olmayacaktır
3. İşçiye Elden Ödeme Yapıldığında İşçinin Yaşayacağı Hak Kayıpları Nelerdir?
İşverenler, mesai paralarının elden verilmesi halinde çeşitli maliyetlerden kaçınmaya çalışabilir. Bu nedenle de işçilerin ücretlerinin bir kısmını bankaya yatırır. Diğer kısmını ise elden nakit şeklinde verir. Bu durumda çalışanın ücretinde herhangi bir değişiklik olmamaktadır. Ancak sigorta primi noksan yatırılmış olmaktadır. Bu nedenle de aşağıda sayılan kalemler gerçekte işçinin hak ettiğinden daha az olmaktadır. Bunlar;
- Yaşlılık aylığı.
- Kıdem ve ihbar tazminatları ya da yıllık izin ücretleri.
- İşsizlik ve kısa çalışma ödenekleri şeklinde verilen destekler,
- Vefatı durumunda hak sahiplerine verilecek ölüm gelirleri ya da aylıkları.
- Hastalık, iş kazası ve meslek hastalığının bulunması durumunda alınacak gelirler. Bunlar, geçici veya sürekli işgöremezlik gelirleridir.
İşçiye ücretinin elden verildiğinde, aylık SGK primlerinin eksik yatırılması söz konusu olur. Böylece de işçinin emekli olması durumunda daha az aylık alması söz konusu olur. Bu durum işçi için hak kaybı yaratır. Bu nedenle, işçinin haklı fesih hakkı bulunmaktadır. Dolayısıyla işçi bu durumda istifa ederek, şartları da varsa kıdem ve ihbar tazminatları ile diğer alacaklarına kavuşabilir.
İSTANBUL İŞ HUKUKU AVUKATI İLETİŞİM
4. İşçinin Elden Para Alması Halinde Hangi Yollara Başvurulur?
İşçinin elden para alması yani maaş ya da mesai paralarının elden verilmesi halinde bazı hakları vardır. Bu kapsamda bazı davaları açabilir. İşverenler, 5 ve üzerinde işçi çalıştırdıklarında, işçilerine ücretlerini elden veremezler. İşverenin bu kuralın dışına çıkması ve elden ücret vermesi halinde işçi bazı yollara başvurabilir. Buna göre;
- Hizmet tespit davası açabilecektir. İşçinin, ücretleri elden yatırılıyorsa ve SGK primleri noksan yatırılıyorsa bu dava açılır. Bu davada eksik yatırılan SGK primlerinin tamamlanması, işçinin hak kayıplarının giderilmesi yönünde karar verilecektir.
- ALO 170 nolu hattı arayabilirler. Bu kapsamda işçiler, Çalışma Bakanlığını arayarak durumu bildirilebilirler.
- Yazılı şikayet hakkı vardır. İşçi, ücreti elden verilirse, Çalışma Bakanlığının en yakın müdürlüğüne gidip yazılı şekilde bir bildirim yapabilir. Bakanlığın görevlendireceği müfettişler inceleme yapabilir. İncelemeler üzerine Bakanlığın müfettişleri hukuka uygun olmayan durum tespit edilecektir.
- Çalışma Bakanlığının müfettişlerinin incelemesi üzerine, hukuka aykırılık bulunduğunda bu işçinin açacağı davada delil olarak kabul edilir.
- İşçi, işçilik alacağı konusunda açacağı davada, gerçek ücretini ispat edebilecektir. Gerçek ücretin ispatlanması durumunda işçinin alacakları, banka kanalıyla yapılan noksan miktara göre belirlenmeyecek, gerçekteki ücreti dikkate alınarak belirlenecektir.
5. İşverenin, İşçiye Elden Ödeme Yapması Halinde Karşılaşabileceği Yaptırımlar
Bazı hallerde işveren elden para verebilir. Ancak kanunun dışına çıkarak, banka kanalıyla ödeme yapması gereken yerde elden ödeme yaparsa hukuki sorunlar ortaya çıkacaktır. Bu durumlarda elden verilen para yasal olmayacaktır.
Kamu kurumlarının yapacağı denetimler veya işçinin açacağı davalarda bazı hukuki sorunların bulunduğu belirlenebilir. Bu durumlarda işçi açısından çeşitli hak kayıpları olmakta ve işverenler de bazı önemli risklerle karşı karşıya kalabilmektedir. Ücretlerin gerçekte olması gereken değerler üzerinden bildirilmediği tespit edilirse, çeşitli yaptırımlar söz konusu olacaktır.
İşverenler, işçilerine bankadan ödemesi gerektiğinde ücretlerini elden vermesi halinde bazı yaptırımlarla karşılaşabilecektir. Çünkü, işçiye ücretlerin elden yatırılması halinde işçi hak kaybına uğrayacak hem de kamu zararı ortaya çıkacaktır. Bu durumda ortaya çıkabilecek ihlaller dolayısıyla bazı idari yaptırımlar öngörülmektedir.
Buna göre;
- İşçiye elden nakit olarak verilen ücretlerin ödenmediğine ilişkin bir iddia olursa, o ücretin yeniden ödenmesi gerekebilir.
- İşverenin, gerçekte olması gerekenden az bildirdiği SGK primleri ile vergilerin gecikme zammının ödenmesi gerekecektir. Bu tutarları ilgili Kurumlara ödemelidir.
- İşveren tarafından kaç ay boyunca elden ödeme yapılmışsa işyerine o nispette ceza kesilecektir. Bu kapsamda herbir ay için ayrı ayrı olmak üzere iki asgari ücret kadar bir para cezası uygulanacaktır.
- İşçiye elden ödeme yapıldığı belirlenirse, o yıl için işyerinin aldığı asgari ücret desteğinin iptali sağlanacaktır. Bu tutarların yasal faiziyle SGK’ya iadesi yapılacaktır.
- Durumun denetimlerde belirlenmesi sonucunda ücretlere ilişkin bordrolar ile işletme tarafından tutulan yevmiye defterlerinin geçersiz sayılması sağlanacaktır. Geçersizlik hallerinin her birisi için işyerine asgari ücretin yarısı kadar ceza uygulanacaktır. Ancak verilecek bir idari para cezası 12 aylık asgari ücreti geçemeyecektir.
6. İşçinin Elden Para Alması Haklı Fesih Yetkisi Verir mi?
İşverenler, 5 ve üzerinde işçisi varsa, ücreti elden veremez. Ancak işveren bunun dışına çıkarak, işçilerine elden ödeme yaparsa, işçinin haklı feshi söz konusu olacaktır. Dolayısıyla bu durumlarda elden verilen para yasal olmayacaktır. İş Kanunu md. 24’te işçinin belirli hallerde işten istifa edebileceği belirtilmektedir. Buna göre işçi iş sözleşmesini sona erdirerek, şartları varsa kıdem tazminatı, ihbar tazminatı ve diğer alacaklarına kavuşabilecektir. Kanunun 24/b fıkrasının “e” bendinde işverenin işçiye hak kazandığı ücretlerinin, kanundaki hükümler ile sözleşmede belirtilen şekilde hesaplanmaması ya da ödenmemesi durumunda, işçinin haklı nedenle işi bırakabileceği belirtilmektedir.
İşçi yukarıda sözü edilen düzenleme doğrultusunda, ücreti elden verildiğinde, iş sözleşmesini feshedebilecektir. İşçinin burada haklı fesih imkanı bulunmakta, yani istifa ederek haklarını alabileceği bir yol söz konusu olmaktadır. Buna göre işçi istifa ederek kıdem ve ihbar tazminatları ile diğer alacaklarını alacaktır. Bu kapsamda fazla mesai, UBGT ve yıllık ücretli izin gibi alacaklarına kavuşabilir.
İSTANBUL İŞ HUKUKU AVUKATI İLETİŞİM
7. İşçiler, Ücretlerinin Elden Ödendiğini Nasıl İspatlayabilir?
Bazı durumlarda işveren elden para verebilir. Ancak kanuna aykırı olarak işçinin elden ücret alması halinde hem işçi açısından hak kayıpları ortaya çıkacak hem de işveren açısından bazı yaptırımlar söz konusu olacaktır. Dolayısıyla bazı durumlarda elden verilen para yasal olmayacaktır.
İşçinin ücretinin elden verildiği durumlarda bunun ispat edilmesi oldukça zordur. Çünkü, elden ödeme kayıtsız bir işlem olduğundan bunun ispatı güç olmaktadır.
İşçinin ücreti elden verilirse, bunun ispatlanması tanık beyanlarıyla mümkündür. Bunun yanı sıra işçinin gerçek ücretini gösteren bir belgenin bulunması halinde, bu kullanılabilir. İşçinin, kendisiyle aynı pozisyondaki başka bir işçinin aldığı ücrete bakılarak ispat yapılabilir. Çünkü, başka işçilerin aldığı ücretler örnek olarak mahkemeye sunulabilecektir. Bu kapsamda işçi sendikasına da müracaat edilerek bilgi alınabilir.
İşçinin elden ücret alması halinde Yargıtay’ın yerleşik içtihatlarına bakılmalıdır. İşçiler, ücretlerini elden aldıklarında bazı delilleri mahkemeye sunabilir. Buna göre;
- İşçi, gerçekteki ücretlerini gösteren ve işyerinden aldığı onaylı belgeleri delil olarak gösterebilir.
- İşçinin, daha öncesinde bir bankadan kredi başvurusunda bulunup bulunmadığına bakılabilir. Böyle bir durum varsa, kredi başvurusunda ücretlerini gösteren belgeyi bankaya vermişse bunu kullanabilir.
- İşçi tarafından fiili olarak yapılan göreve bakılarak karar verilebilir. Şayet, işçi nitelikli bir işte çalışıyorsa, mahkemece, aynı nitelikte çalışan işçilerin ücretleri araştırılır. Bunun yanı sıra işçinin bağlı olduğu sendikaya sorularak gerçek ücreti sorulabilir. Mahkemenin bu yolla tespit edeceği rakam yüksekse, işçi açısından lehe delil kabul edilecektir.
- İşçinin elden ücret alması halinde, tanıklar önemli bir delil olacaktır. Ücretini elden aldığını ispatlayabilecek bir tanık bulunursa bu işçinin lehine olacaktır.
