Eşit davranma ilkesi tüm hukuk alanlarında geçerli bir ilke olup iş sözleşmesi kapsamında da işverenin işçiye karşı objektif ve haklı nedene dayanmaksızın farklı davranmama borcu kapsamı dahilindedir. Maaş zammı ayrımcılığı ise eşit davranma ilkesine ayrılık durumu taşımakla birlikte çalıştırdığı işçiler arasında çalışma karşısında aldıkları ücretin eşit olmaması halinde eşit davranma borcuna aykırılık taşımaktadır çünkü işverenin eşit davranma borcu çalıştırdığı işçiler arasında keyfi bir şekilde davranmasını önlemektedir.
Şimdi ise maaş zammı ayrımcılığının ne olduğuna ve haklı fesih ile ilişkisinin ne boyutta olduğuna bakalım.
MAAŞ ZAMMI AYRIMCILIĞI NEDİR?
Maaş zammı ayrımcılığı işverenin kendi bünyesinde çalıştırdığı işçilerin çalışma sonucunda aldığı ücretlere uygulanacak zammın eşit bir miktarda olması gerekirken zam dengesizliklerinin olduğu, bir çalışan grubunun diğer çalışan grubundan daha fazla maaş alması durumudur. Maaş zammı ayrımcılığı olduğu durumda kanun koyucu İş Kanunu’nun ilgili hükümlerinde yer alan işverenin işçileri arasında ayrımcılık yapması gerekçesine dayanılarak en yüksek tutar işçinin dört aylık ücreti iken en düşük tutar işçinin 1 aylık ücretidir.
İŞVERENİN EŞİT DAVRANMA BORCU NEDİR?
İşverenin haklı ve objektif nedenler olmadığı sürece kendi bünyesinde bulundurduğu işçilerine farklı muamelede bulunmaması, haksız nitelikte ayrımlar yapmaması, kişiye özgü keyfi uygulamalar yapmaması şekilde tanımlanacak bir borçtur.
İşverenin eşit davranma borcu 4857 sayılı İş Kanunu madde 5 düzenlemesinde yer almıştır. Buna göre işveren, iş ilişkisi içerisinde; dil, ırk, renk, cinsiyet, engellilik, siyasal düşünce felsefi inanç, din ve mezhep veya buna benzer farklılıklardan haklı ötürü haklı nedenler bulunmadığı sürece ayrım yapamaz.
SEYYANEN ZAM NEDİR? İŞVEREN SEYYANEN ZAM YAPMAK ZORUNDA MIDIR?
Seyyanen zam, tüm çalışanlara eşit miktarda zam yapılması anlamına gelmektedir. Diğer bir anlatımla, işverenin kendi bünyesinde bulundurduğu tüm işçilerine yönelik eşit miktarda zam yapmasıdır. Tam bu noktada işverenin işçilerine karşı seyyanen zam yapmak zorunda olup olmadığına bakacak olursak Yargıtay’ın bu konuda olumsuz bir tutumda olduğu söylenmelidir.
Yargıtay birçok ve aşağıda yer alan kararında işverenin işçilere ücret artışı yapmamasını veya yapılan ücret artışlarını işçilerin yeterli bulmamasını işçi açısından haklı nedenle iş akdini fesih nedeni saymamaktadır. Bir diğer anlatım ile işverenin işçiye ne zaman ve ne oranda zam yapacağı tamamen kendi takdir ve tasarrufuna bırakılmıştır. Ayrıca bu konuda iş yasalarında işçiyi koruyucu herhangi bir hüküm bulunmamaktadır.
İŞVEREN İŞÇİLERE FARKLI ORANLARDA ZAM YAPABİLİR Mİ?
İşveren işçilere karşı farklı oranlarda İş Kanunu madde 24/II ve Türkiye Cumhuriyeti Anayasası madde 10 Eşitlik ilkesi gereğince zam yapamaz çünkü İş Kanunu kapsamında işçinin işveren karşısında haklarını korumak nedeniyle işverenin borçları içinde ‘’eşit davranma borcu’’ öngörmüştür. Eşit davranma borcu nedeniyle işveren kendi bünyesinde çalıştırdığı işçilerine karşı farklı oranlarda zam yapabilmesi söz konusu olamayacaktır.
HANGİ DURUMLAR MAAŞ ZAMMI AYRIMCILIĞI TEŞKİL EDER?
İşverenin eşit davranma borcu işverene mutlak bir anlamda eşitlik uygulaması yüklemediği için biyolojik ve işin niteliğine yönelik sebepler ile esaslı nedenler olmadıkça işveren açısından eşit davranma borcunun ihlal edilmediği çeşitli Yargıtay kararlarında görülmekle beraber bu iki tür sebebe dayanmayacak her türlü durum maaş zammı ayrımcılığı teşkil edecektir.
PERFORMANSA DAYALI YAPILAN ZAM EŞİT DAVRANMA BORCUNA AYKIRI OLUR MU?
İşçilere karşı işveren tarafından onların performanslarına dayalı yapılan zam işverenin borçları kapsamında yer alan ‘’eşit davranma borcu’’ na aykırılık oluşturacaktır çünkü çalışan işçinin iş sözleşmesi kapsamında yapmayı yükümlendiği edimi yerine getirir ve bu edimi sonucunda işveren tarafından işinin karşılığı olan ücreti alması gereklidir. Bunun haricinde işçinin iş kapsamında normal dışı bir şekilde efor sarf ederek çalışması haline dayalı şekilde zam yapacak olması hukuki bir temele dayanmamaktadır.
MAAŞ ZAMMI AYRIMCILIĞI EŞİT DAVRANMA BORCUNUN İHLALİ MİDİR?
İşçiler arasında eşit davranma borcuna aykırılık taşıyacak yasa çerçevesince öngörülen her türlü tutum ve davranış bu borcun ihlalini oluşturacağı için maaş zammı ayrımcılığı da kural olarak uygulanacak zammın tüm işçilere eşit şekilde uygulanması gerekirken bir diğer işçi grubunun diğer işçi grubundan fazla zam almış olması eşit davranma borcunun ihlali niteliğini taşır.
MAAŞ ZAMMI AYRIMCILIĞINA UĞRAMAK HAKLI FESİH NEDENİ OLUR MU?
İşyerinde zam yapılmaması bir ayrımcı uygulama sonucunda oluşmuş ise bu durumda da işçi ayrımcılık nedeni ile iş sözleşmesini ‘’haklı nedenle’’ feshedebilme hakkına sahiptir. Eşitlik ilkesi açısından genel kural iki çalışan arasında farklı işlem yapmamaktır. Kanunda sayılan ayrımcılık nedenleri dışında bir nedene dayalı olarak eşitliğe aykırı uygulamalar yapılması, ücret açısından işçiye haklı nedenle fesih olanağı tanıyabilmektedir.
MAAŞ ZAMMI AYRIMCILIĞI NEDENİYLE İŞ SÖZLEŞMESİ NASIL FESHEDİLİR?
İşçi, işverenin maaş zammı konusunda eşit davranma borcuna aykırı davranış sonucunda iş sözleşmesini “iş şartlarının uygulanmaması” nedeniyle İş Kanunu 24/II, f uyarınca haklı olarak feshedebilecektir. Bu konuda Yargıtay 9. Hukuk Dairesi de incelediği bir uyuşmazlıkta olumlu yönde görüş beyan etmiştir.
- İşçinin iş sözleşmesini feshetmesi ise aşağıda bahsedilen gibidir:
İş sözleşmesini işçi eşit davranma borcuna aykırılık teşkil edecek fiili öğrenmesinden itibaren 6 gün- herhalde 1 yıl içerisinde madde 24/II’e dayanarak haklı olarak feshedebilecektir. Altı günlük süre hak düşürücü süre niteliğinde olduğu da ayrıca belirtilmesi gerekmektedir.
EŞİT İŞTE ÇALIŞAN İŞÇİLERE FARKLI ZAM YAPILMASI DURUMUNDA İŞÇİNİN HAKLARI
Türkiye’de eşit işte çalışanlara karşı farklı ücret uygulanması, 4857 sayılı İş Kanunu’nda yer alan “eşit işe eşit ücret” ilkesine aykırıdır. Bu durumda işçinin hakları şunlardır:
- İş Kanunu Kapsamında Koruma: Türkiye’de işçilerin haklarını düzenleyen temel yasa 4857 sayılı İş Kanunu’dur. Kanun, işçilere eşit işe eşit ücret ilkesiyle ilgili koruma sağlar. Bu ilke, aynı ya da eşdeğer işleri yapan işçilere aynı ücreti ödenmesini gerektirir. İşçi diğer işçi ile aynı miktarı alamadığı takdirde kanundaki madde 24/II’ye dayanarak sözleşmenin feshini isteyebilecektir.
- İş Sözleşmesinin Feshi ve Tazminat: Eğer işçi eşit işte çalışanlara farklı ücret uygulamasını kabul etmez ve işveren bu durumu düzeltmezse, işçi iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir. Bu durumda işveren, işçiye iş sözleşmesinin feshi nedeniyle ayrımcılık tazminatı ödemekle yükümlü olacaktır.
- Sendikal Haklar: İşçiler, eşit işte çalışanlara farklı ücret uygulanması gibi konularda sendikal haklarını kullanabilecektir. Sendikal haklar işçinin sosyal haklarını oluşturur ve bir bütün olarak anayasamızda ‘’kuruluş’’ olarak yer almaktadır.
- İş Mahkemesine Başvurma Hakkı: İşçi, eşit işte çalışanlara farklı ücret uygulanması durumunda iş mahkemesine başvurma hakkına sahiptir. İş Mahkemesi, iş kanununa ve ilgili diğer yasalara uygun şekilde karar verir ve işçinin haklarını korur.
İŞYERİNDE AYRIMCILIĞA UĞRAYAN İŞÇİNİN AYRIMCILIK TAZMİNATI HAKKI
Eşit işlem yapma borcuna aykırı davranışın yaptırımı İş Kanunu’nun 5. maddesinin 6. fıkrasında düzenlenmiştir. Bu maddeye göre iş ilişkisinde veya sona ermesinde 5. maddede belirtilen fıkra hükümlerine aykırı davranıldığında işçi, dört aya kadar ücreti tutarındaki uygun bir tazminattan başka yoksun bırakıldığı haklarını da talep edebilir. Ayrıca, 2821 sayılı Sendikalar Kanunu’nun 31. maddesi hükümleri saklıdır. Kanun açıkça “iş ilişkisinde veya sona ermesinde ayrımcılık tazminatı öngörmüştür.
Ayrımcılık tazminatı hakkı işverenin işçiye eşit davranma borcunun mutlak olarak uygulanacağı durumlar ve mutlak olarak uygulanmayacağı durumlar olarak iki ayrı başlıkta inceleyerek somut olay özeline uygun şekilde ele alınmalı ve işçi, işvereni ile olan sözleşmeyi feshederek ayrımcılık tazminatını talep edebilecektir.
Nitekim Anayasa Mahkemesi’nin 28.12.2021 tarihli 2016/5824 sayılı kararında şöyle ifade edilmiştir:
“Anayasa Mahkemesi “benzeri nedenler” ifadesinin yorumu bağlamında “…Özgürlüklerle ilgili olarak Anayasada yer alan en önemli kavramlardan birini de yasa önünde eşitlik ilkesi oluşturmaktadır. … eşitlik açısından ayırım yapılmayacak hususlar madde metninde sayılanlarla sınırlı değildir. ‘Benzeri sebeplerle’ de ayırım yapılamayacağı esası getirilmek suretiyle ayırım yapılamayacak konular genişletilmiş ve böylece kurala uygulama açısından da açıklık kazandırılmıştır…” diyerek ayrımcılık temellerinin maddede sayılanlarla sınırlı olmadığını açıkça ifade etmiştir.
İŞVERENİN İŞÇİLERE EŞİT ZAM YAPMAMASI AYRIMCILIK TAZMİNATINA HAK KAZANDIRIR MI?
İşverenin işçileri arasında eşitlik ilkesine aykırı bir şekilde davranması sonucunda sözleşmeden doğan işveren borçları arasında yer alan eşit davranma borcunu ihlal etmesi işçinin ayrımcılık tazminatını işvereninden talep edebilmesi için yeterlidir. Bu bilgiden hareketle, işverenin işçilerine eşit zam yapmaması, bunun yerine belirli bir gruba veya bir kişiye zam yapması işçilerin ‘’eşit işe eşit ücret’’ ilkesi uyarınca haklarını eşit şekilde kullanamama durumunu ortaya çıkarmaktadır.
HÜRRİYET HUKUK BÜROSU İŞÇİ-İŞVEREN UYUŞMAZLIKLARI HİZMETLERİMİZ
Hakkınızda açılmış veya sizin açtığınız iş hukukunu ilgilendiren uyuşmazlıklarda kaliteli ve iyi bir hizmet almak her zaman en güveniliridir. Hürriyet Hukuk Bürosu olarak uzman ve tecrübeli avukat kadromuzla müvekkillerimizin iş hukukundan doğan uyuşmazlıklarını en hızlı şekilde sonuçlandırmak ve menfaatlerini korumak bizim önceliğimizdir. İş hukuku uyuşmazlıklarından doğan davalarla birlikte manevi tazminat davaları, alacak davaları, kıdem tazminatı davaları gibi pek çok alanda da hizmet vermekte olup müvekkillerimize çok yönlü bir hukuki koruma ve uyuşmazlık çözümü sunmayı amaçlamaktayız.
SIKÇA SORULAN SORULAR
İşveren Herkese Eşit Zam Yapmak Zorunda Mı?
İş sözleşmesi kurulduktan sonra işverenin ve işçinin birtakım borçları doğmaktadır. İşverenin borçları içerisinde işçiye eşit davranma borcu olduğu için yapılacak zamda aynı oranda tüm işçilerine zam yapması gereklidir.
Aynı İşi Yapan Kişiler Farklı Maaş Alabilir Mi?
Hayır, alamaz çünkü işyerinde çalışan her işçi yapmakla yükümlü olduğu iş sonucunda sözleşmede ortak belirledikleri miktarı ya da yasal maaş miktarını almaları gerekmektedir.
Personel Arası Ayrımcılık Nedir?
Personel arası ayrımcılık, işverenin işçileri arasında maaş oranı, çalışma düzeninde zorluk/kolaylık yaratma, cinsiyete dayalı konularda keyfî tutumlarda bulunarak işçiler arasında eşit davranmamasıdır.
İşveren Eşit Zam Yapmazsa İşçiye Fesih Hakkı Doğar Mı?
İş Kanunu’nda düzenlenen haklı fesih hükümleri uyarınca işverenin işçilerine eşit miktarda zam yapmazsa madde 24/II’ye dayanarak fesih hakkı doğmaktadır.
Eşit İşlem İlkesi Nedir?
Eşit işlem ilkesine göre, eşit şartlar altında bulunan pay sahipleri eşit işleme tabi tutulacaklardır. İlke ile amaçlanan; pay sahipleri arasındaki her türlü eşitsizliğin değil, ancak objektif kriterlere uygun olmayan eşitsizliklerin önlenmesidir.
İşyerinde Ayrımcılık Nedir?
İşyerinde bir çalışan kişinin yaşı, ırkı, ten rengi, ulusal kökeni, cinsiyeti, engellilik durumu, hamilelik ya da ebeveynliği, ayrımcılığa maruz kalabilecek kişilerle ilişkisi, dini ya da cinsel yönelimi nedeniyle olumsuz muameleye maruz kalması durumunda gerçekleşir.
Eşit İşe Eşit Ücret İlkesi Nedir?
Eşit işe eşit ücret, aynı işyerinde çalışan kadın veya erkek fark etmeksizin iş sonucunda tüm işçilerin aynı ücreti almasıdır.
İşyerinde Maaş Adaletsizliği Nedir?
İşyerinde çalışan işçilerin aynı işte çalışmalarına rağmen aldıkları maaş miktarında fazla veya az olma durumudur.
Ayrımcılık Tazminatı Hangi Durumlarda Alınır?
Ayrımcılık tazminatı, işveren tarafından işçiye eşit davranma borcunun ihlal edilmesi sonucunda ortaya çıkar. İşverenin eşit davranma borcu, aynı nitelikteki işçiler için söz konusu olup, işverenin aynı nitelikteki işçilere objektif ve farklı davranmayı haklı kılacak nedenler bulunmadıkça eşit davranılması zorunludur.
Emine Deniz UÇAKTÜRK
