Yurt dışına çıkış yasağı adli kontrolün görünümlerinden biridir. Adli kontrol 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu m. 109 ve devamı maddelerinde düzenlenmiştir. Kimi durumlarda tutuklama sebeplerinin var olmasına rağmen adli kontrol kararı verilebilmektedir. Bunun yanında tutuklamanın yasak olması hallerinde de adli kontrol uygulanabilmektedir.
Kuvvetli suç şüphesi, sanığın kaçma tehlikesi veya delil karartma ihtimali vb. hallerde tutuklama kararı verilebilecektir. Ancak tutuklama kararı yargılama sonucu uygulanacak yaptırım ile ölçülü değil ise tutuklama kararı verilemez.
Aslolan tutuksuz yargılamadır. Sanık için tutuklamanın ölçüsüz ancak belirtilen ihtimallerin de söz konusu olduğu hallerde adli kontrol söz konusu olur. Bu kontrollerden biri de yurt dışına çıkma yasağıdır.
ADLİ KONTROLÜN TANIMI
Adli kontrol tedbiri 5271 sayılı CMK’ nın 109 ve 115. maddeleri arasında düzenlenmiş bir koruma tedbiridir. Bu hükümler arasında bir tanıma yer verilmemiş olsa da bu tedbiri ilgili madde hükümlerine göre şu şekilde tanımlamak mümkündür:
Adli kontrol, kuvvetli suç şüphesinin varlığını gösteren somut delillerin bulunması ve şüpheli/sanığın kaçması, saklanması veya kaçacağı şüphesini uyandıran somut olguların varlığı halinde veya şüpheli/sanığın davranışları delilleri yok etme, gizleme veya değiştirme şüphesinin bulunması veya tanık, mağdur veya başkaları üzerinde baskı yapılması girişiminde bulunması ihtimalinin mevcut olduğu durumlarda yetkili mercilerin alacağı bir kararla, şüpheli/sanığın kanunda öngörülen bir veya birden fazla yükümlülüğe tabi tutulmasını içeren tedbirlerdir. (Bu şartlar aynı zamanda CMK’nın 100. maddesine göre tutuklamanın da şartlarıdır.)
CMK’ nın 109. maddesinde de belirtildiği üzere, adli kontrol tedbirleri tutuklamaya alternatif tedbirler olarak düzenlenmiştir. Zira, kişi hak ve hürriyetini ve güvenlik hakkını kısıtlayan tutuklama en istisnai ve en ağır ceza yargılaması tedbiridir. Aslolan şüpheli ve sanığın mümkün olduğunca tutuksuz yargılanmasıdır.
YURT DIŞI ÇIKIŞ YASAĞI NEDİR?
Yurt dışına çıkış yasağı adli kontrol şartlarından biridir. Tutuklama kararına bir alternatif olan bu yasak sanığın denetim süresi içerisindeyken kontrol edilebilmesini sağlar. Şüpheli ya da sanık kuvvetli suç şüphesi altındayken kaçma ihtimali olduğunda ya da delillerin karartılması söz konusu olabilecekse sanık ya da şüpheli için tutuklama kararı uygulanması ölçüsüz olduğunda adli kontrol tedbirlerine başvurulması gerekli olur.
Yurt dışına çıkış yasağı uygulanan sanık ya da şüphelinin kaçma riski ortadan kaldırılmaya çalışılır. Yurt dışında devletin egemenlik sınırları içinde uygulanan hukuk kuralları sanık ya da şüpheliye uygulanamayacağından sanık veya şüphelinin kendi ülkesi sınırları içinde cezasını çekmesi gerekir. Bu durumda da tedbir olarak yurt dışına çıkış yasağı getirilebilir.
Kanunda suç işleme şüphesi olan ya da suç işleyenlere yönelik ceza kanunlarını uygulayabilmek amacı ile gecikmesinde sakınca olan durumlarda geçici tedbirler alınır. İlgili ceza davasında henüz bir karar verilmediğinde karar verilmeden önce uygulanan adli kontrol tedbirlerinden biri yurt dışına çıkış yasağıdır. Bu karar ihtiyati bir tedbir olarak uygulanır.
Yurt dışına çıkış yasağı tedbirinin uygulanabilmesi için kişi hakkında suç soruşturması ya da kovuşturması yapılıyor olması zorunludur. Bunun dışında bir gerekçeye dayandırılan yurt dışına çıkış yasağı hukuki açıdan geçersiz olur. Bu durumda yapılacak itiraz işlemi haklı bir nedene dayandırılabilir.
Yurt dışına çıkış yasağı hürriyeti kısıtlayıcı bir tedbirdir. Ceza yargılaması dışında herhangi bir sebeple bu tür bir tedbir uygulanamamaktadır. Ceza davaları kamu davası niteliğine haizdir. Bu tür davalarda savcılık kamu adına iddia makamı olarak devletin yetkili organını temsil eder.
Ceza davalarında soruşturma aşamasında savcılık olayı haber aldığında ya da şikâyetin ardından soruşturma başlatır. İddianame hazırlayan savcılık yeterli suç şüphesinin varlığını tespit ettiğinde kamu davası açar.
Soruşturma aşamasındayken verilecek yurt dışına çıkış yasağı kararını Sulh Ceza Hâkimi verir. Dava kovuşturma aşamasında ise bu defa karar ilgili mahkemece verilecektir. Bu karar verildiğinde sanık ya da şüphelinin yurt dışına çıkışı engellenmiş olur. Sanık ya da şüphelinin denetlenmesi için bu tür bir uygulamaya gidilir.
YASAĞI KİM KOYABİLİR?
CMK m.110’a göre; yurtdışına çıkış yasağı, isnad edilen suçla ilgili dava açılmadan önce soruşturma aşamasında Cumhuriyet Savcısının talebi üzerine Sulh Ceza Hâkiminin verdiği kararla veya dava açıldıktan sonra kovuşturma aşamasında ilgili mahkemenin hakimi tarafından verilen kararla koyulabilir.
YURT DIŞINA ÇIKIŞ YASAĞI ÖĞRENME
Yurt dışına çıkış yasağı uygulanan kişi emniyet müdürlüklerinden bu bilgiyi alabilir. Havalimanında gümrük kapsında yurt dışına çıkış yasağı sorgulanarak öğrenilebilmektedir. Gelir İdaresi Başkanlığı web adresinden mükellefiyet durumuna istinaden tarama yapıldığında yurt dışına çıkış yasağının olup olmadığı sorgulanabilmektedir.
Ceza dosyasının soruşturma aşamasında olması halinde ve dosyaya gizlilik kararı alınmış ise yurt dışına çıkış yasağı öğrenilemez. Terör suçları veya örgütlü suçlar bu kapsamda sayılır.
Belirtmekte fayda olan bir başka husus ise yurt dışına çıkış yasağının kaldırılması sürecinde avukat yardımına başvurmanın önemidir. Alanında uzmanlık ve deneyim sahibi bir uluslararası hukuk avukatından yardım almak, yurt dışına çıkış yasağının kaldırılması sürecinde hak, menfaat, maddiyat ve/veya zaman kaybı yaşanmaması adına önemlidir.
Yurt Dışına Çıkış Yasağı Sorgulama Nasıl Yapılır?
Çok kolay bir şekilde yurtdışı çıkış yasağı sorgulama e-devlet sistemi üzerinden yapılabilir, PTT şubelerine başvuru yaparak e devlet hesabı alan kişiler, adli sicil kaydı veya dava dosyası konumundan sorgulama yapabilirler.
YURT DIŞINA ÇIKIŞ YASAĞI SEBEPLER
Tutuklama kararına alternatif olarak düzenlenen bu yasak şüpheli ya da sanık hakkında oluşan kuvvetli suç şüphesi, kaçma ihtimali ya da delil karartma endişesi durumlarında uygulanır. Sanık ya da şüpheliye uygulanabilecek bu tür bir tedbir sırasında kişi denetim altındadır.
Bu denetim kapsamında çeşitli tedbirler alınmış olabilir. Bunlardan biri de yurt dışına çıkış yasağıdır. Bu tedbir uygulandığında kişi hiçbir şekilde yurt dışına çıkamayacaktır.
YURT DIŞINA ÇIKIŞ YASAĞININ KALDIRILMASI
Adli kontrol kararları itiraz edilebilir niteliktedir. CMK 11. Madde kapsamında adli kontrol kararlarına itiraz konusunun düzenlendiği görülmektedir. Şüpheli veya sanık istem yaptığında Cumhuriyet savcısının görüşü alınmak sureti ile itiraz kararı değerlendirilebilir. Bu değerlendirmeyi hâkim ya da mahkeme yapmaktadır.
Şüpheli ya da sanık sıfatına sahip olan kişinin yapacağı itiraz değerlendirildikten sonra uygun bulunması halinde yurt dışına çıkış yasağı kaldırılabilmektedir. Bunun yerine farklı bir yaptırım uygulanabilir. İlgili merci istemi değerlendireceği zaman hukuki zeminde geçerlilik arar. Bunun yanı sıra yurt dışına çıkış yasağı tedbirinin sanık ya da şüpheli için haksız olduğuna da kanaat getirilmesi icap eder.
Kişi istemini ifade ederken ülkesine bağlı olduğu yönünde bir kanaat oluşturması ve geri döneceğine dair de intiba bırakması gerekir. Bunun için isteme konu olan dilekçe hazırlanırken delillerle talep edilen durum desteklenmelidir.
Yurt dışına çıkış yasağı kararına itiraz edileceği zaman verilen kararın usul yönünden uygun olup olmadığına da bakılması gerekir. Usule ve kanuna aykırılıklar olan bir karar verilmiş ise bu ayrıntıların dikkate alınması icap eder. Bu tarz bir itiraz işlemi için hukuki destek alınması daima yarar sağlayan bir yaklaşımdır. Alanında uzman bir hukukçu ile çalışıldığında hak kaybının yaşanması da engellenir.
YURT DIŞINA ÇIKIŞ KARARINA İTİRAZ BAŞVURUSUNU KİMLER, NEREYE YAPABİLİR?
Uygulamada adli kontrole ilişkin soruşturma aşamasında sulh ceza hakiminin kovuşturma aşamasında yargılamayı yapan mahkemenin verdiği karara karşı Cumhuriyet savcısı, şüpheli veya sanığın kendisi, eşi, yasal temsilcisi, müdafii veya katılan itiraz edebilmektedir.
Yani yurt dışına çıkış yasağı kararına bu kapsamda belirtilen kişilerin itiraz etmeleri mümkündür. Bunun yanında Cumhuriyet savcısının kovuşturma sürecinin her aşamasında sanık lehine karara itiraz ettiği de görülmektedir.
Sulh ceza hakimliği veya yargılamayı sürdüren mahkemenin vereceği yurt dışına çıkış yasağı kararına 7 gün içinde kararı veren merciie dilekçe yolu ile itiraz etmek mümkündür. Ceza Muhakemesi Kanununun 111. maddesi hükmü uyarınca yurt dışı yasağı kararına karşı yapılacak itirazlar hakim veya mahkemece 5 gün içerisinde karara bağlanacaktır.
Buna ek olarak yasak idare tarafından konmuş ise bu konuda idareye başvuru ve devamında idare mahkemesi süreçlerini yürütmek gerekecektir.
YURT DIŞINA ÇIKIŞ YASAĞI KALDIRMA HAKLI NEDENLER
Yurt dışına çıkış yasağı kaldırılmak istendiğinde sanık ya da şüpheli istemini bir dilekçe ile yetkili mercie sunar. Bu dilekçede yer verilen gerekçelerin delillerle desteklenmesi istemin kabul edilme ihtimalinde artışa yol açar.
Kişinin yurt dışına çıkması birçok nedenle gerekebilir. Mesleki gereklilikler, eğitim yönünden zorunluluk hali, ticari faaliyetler nedeni ile çıkma gereksinimi bu sebeplerden bazılarıdır. Kişi yurt dışına çıkma yasağını haklı nedenlerle kaldırtmak istediğinde somut olaya bakılır. Haklı nedenler için bir sınırlama söz konusu olmaz.
Vergi borcu ya da askerlik ödevinin yerine getirilmemesi gibi nedenlere dayanılarak yurt dışına çıkış yasağı getirilme uygulaması terk edilmiştir. Kişi bu sebeplere dayanılarak yurt dışına çıkış yasağına maruz kaldığında haklı nedenlere dayanarak bu karara itiraz edebilir.
YURT DIŞINA ÇIKIŞ YASAĞI KARARINA İTİRAZ
Yargılamayı gerçekleştiren mahkemeye veya Sulh Ceza Hakimliği’ne verdiği karar nedeni ile itiraz yapılacaksa bu başvuru kararın verilmesinin ardından 7 günlük sürede tamamlanmalıdır. İlgili mercie yapılacak olan bu itiraz soruşturma veya kovuşturma aşamasında yapılabilir.
Soruşturma aşamasında verilen yurt dışına çıkış yasağı kararını Sulh Ceza Hâkimi verir. Bu sebeple kararın kaldırılması istemini içeren dilekçe Sulh Ceza Hakim’ine verilmelidir. Kovuşturma aşamasında Asliye Ceza veya Ağır Ceza Mahkemesi’nden hangisinde işlem yapılıyorsa dilekçe o mahkemeye sunulur.
Yurt dışına çıkış yasağı soruşturma evresindeyken savcılık tarafında kovuşturmaya yer olmadığına dair bir karar alınması halinde kendiliğinden ortadan kalkan bir karardır. Savcı soruşturma evresindeyken kararın gereksiz olduğuna kanaat getirirse bu karar hükümsüz hale gelebilir.
Kovuşturma evresine geçildiğinde sanığın talebi ile savcılık kararı inceler ve 5 günlük sürede karar verir. Şüpheli ya da sanık karara uymazsa bu defa hakkında tutuklama kararı da verilebilir. Tutuklama kararı verilmesi de tedbirlerin ortadan kalkması anlamına gelir.
YURT DIŞINA ÇIKIŞ YASAĞINA KARŞI YAPILAN İTİRAZ KAÇ GÜN İÇİNDE SONUÇLANIR?
Yapılan talep üzerine kararın kaldırılması konusunda Cumhuriyet Savcısının görüşü alınmaktadır. Savcının görüşü alındıktan sonra hakim yahut mahkeme tarafından itirazdan itibaren beş gün içerisinde yurt dışına çıkma yasağının kaldırılıp kaldırılmayacağı yönünde karar verilecektir.
PASAPORTUN İPTALİ VE PASAPORT BAŞVURUSUNUN REDDEDİLMESİ
Pasaportların iptaline ilişkin hüküm ilgili KHK’lerin 2. maddesinin 2. fıkrasında düzenlenmektedir. Bu iptal KHK’ye dayandığı ve OHAL KHK’lerine AYM bakmadığı için yargı yolu çok mantıklı olmamaktadır. Pasaportun iptalini dava etmek yerine, yeni pasaport başvurusunun reddi dava edilmelidir.
Yeniden alınan pasaportun iptali gibi işlemler, KHK’de düzenlenen hükme dayanmamaktadır. Bu hükümler Pasaport Kanunu‘na tabidir. Eğer Pasaport Kanunundaki sebeplerden biri yoksa bu iptal işlemi hukuka aykırı olduğu gibi KHK’ye dayanan işlemlerden farklı olarak dava edilebilir. Bunun için, Komisyonu, ihraç işleminin hukuka aykırılığının tespitini beklemeye gerek yoktur.
Karşılaştığımız bazı durumlarda kişi hakkında bir yasak bulunmamasına rağmen yapılan pasaport başvuruları reddedilmektedir. Bu esasen kişi hakkında bir gizli yasak olduğu anlamına gelir. Bu yasak ya idare tarafından konmuştur yada gizli bir soruşturma vardır.
Bu durumda kişi idareye dilekçe ile başvurarak talep etmelidir. Olumsuz cevap gelir veya 60 gün içerisinde cevap gelmez ise idare hukukundaki süreleri kaçırmayarak idare mahkemesinde dava açmak gerekecektir.
YASAĞIN SONA ERMESİ VE SONRASINDA YAPILACAKLAR
Soruşturma aşaması Cumhuriyet savcısının kovuşturmaya yer olmadığına dair karar vermesi üzerine yargılama başlatılmadan sona erer. Bu durumda sulh ceza hakimliği tarafından verilen yurt dışına çıkış yasağı kararı kendiliğinden sona erecektir. Yine Cumhuriyet savcısının yurt dışına çıkış yasağı tedbirinin gereksiz olduğu kanısına varması ile bu karar kaldırılacaktır.
Yukarıda da belirttiğimiz üzere kovuşturma aşamasında sanığın veya diğer ilgililerin talebi üzerine mahkemece bu karar kaldırılabilmektedir. Bunlar sanık veya şüpheli lehine durumun değişmesi halidir. Yurt dışına çıkış yasağı bazı durumlarda geçici süre ile de kaldırılabilecektir.
Bunun yanında sanığın aleyhine olarak CMK 112. maddede tedbire uymama durumu düzenlenmiştir. Böyle bir durumda tutuklama kararı verilmesi ile önceki tedbir olan yurt dışına çıkış yasağı kendiliğinden sonlanmış olacaktır.
Çıkış yasağı kaldırılan kişinin eğer başka bir tedbir kararı verilmişse bu tedbirine aykırı davranmayacak şekilde yurda giriş çıkış yapması mümkündür.
