İDARİ İŞLEMİN İPTALİ DAVASI

İdari işlemin iptali davası, idarenin tek yanlı iradesini kullandığı ve kullanılan bu iradenin hukuka aykırı olduğu gerekçesiyle açılan davadır. Bu makalemizde idari işlemler ve bunlara ilişkin hukuki süreç anlatılacak.

İDARİ İŞLEM NEDİR?

İdadi işlem, idarenin tek taraflı olarak yalnızca idare hukukuna tabi olan devlet veya kamu tüzel kişilerince düzenlenen işlemdir. Örneğin memurluğa atama, disiplin cezası verme idari işleme örnek verilebilir. İdari işlemin iptali için şu koşullar bir arada olmalıdır:

• İdare adına açıklanan bir iradenin varlığı
• Açıklanan iradenin hukukta değişiklik yaratması
• Açıklanan irade kamu gücüne dayanması

Özelliklerine bakarsak:

• Tek yanlı işlemlerdir yani sadece idarenin iradesi vardır karşı tarafın iradesi yoktur.
• İcraidir, uygulanması için başka şeye gerek görülmez.
• Hukuka uygunluk karinesi geçerlidir.
• Kamu yararını amaçlar.
• İdari işlemin bir nedeni olmak zorundadır.
• Kişilerin talebine lüzum olmadan kendiliğinden uygulanır.

İDARİ İŞLEM TÜRLERİ NELERDİR?

İdari işlemin türleri üçe ayrılır

Maddi bakımdan idari işlemler	İrade açıklayanların sayısı bakımından	İradenin açıklama şekline göre
Düzenleyici işlemler : cbk, yönetmelik, adsız düzenleyici işlemler	Kolektif işkemler (Kurul)	Sarih İşlemler (Açık)
Birel işlemler: şart işlemler ve öznel işlemler	Basit İşlemler (Tek iradeli)	Zımni işlemler (Örtülü)
	Birleşme işlemler
	Zincir işlemler

İPTAL DAVASINA KONU OLAN İDARİ IŞLEMLER

İdari işlemlerin yetki, şekil, sebep, konu ve amaç unsurlarından birinde hukuka aykırılık söz konusu ise idari işlemin iptali davası açılabilir. Kişisel menfaatlerin yanında belli bir grubu, topluluğu ya da çevreyi ilgilendiren işlemler de davaya konu olur.

İPTAL DAVASINA KONU EDİLEMEYECEK İŞLEMLER NELERDİR?

Danıştaya göre: “bir kararın iptal davasına konu olabilmesi için sadece idari bir karar olması yeterli olmayıp aynı zamanda kesin ve icrası lazım gelen bir karar olması bilinen idare hukuku kuralıdır. Kesin ve icrası gereken bir kuraldan maksat da kararın yetkili mercii tarafından verilmiş olması ve re’sen icra edilebilme kabiliyetidir.” Yani işlemin, kesin ve yürütülebilir işlem olmalıdır.

Bireylerin menfaatlerini etkileyen, ihlal edilen idari işlemin iptali dava konusudur. İdari işlem hazırlık aşamasında olsa dahi söz konusu işlem hakkında iptal davası açılabilir. Fakat şu halde idari dava açılamaz: birden fazla işlem arasında yani zincir işlemlerde biri diğerinin sebebini oluşturuyorsa ve ilk işlem için idari işlemin iptali davası açılmamışsa sonraki işlemler için de iptal davası açılamaz. İşlem icrai değilse de iptal davası açılamamaktadır. Bir idari işlemin iptalinde; tebliği, ilanı, yayınlaması gibi işlemleri de iptal davasına konu olamaz.

BİREYSEL İDARİ IŞLEMİN İPTALİ DAVASI

İdarenin hukuka aykırı yapmış olduğu işlemden menfaati ihlal edilen kişiler bireysel idari işlemin iptali davasının tarafıdır ve davayı yalnızca bu kişiler açabilir. Fakat istisna olarak çevre, kültür, imar ve tabiat varlıklarının korunmasına ilişkin idari işlemin iptali davasını menfaati bizzat ihlal edilmese dahi herkes açabilir.

İDARİ İŞLEMİN IPTALİ DAVASINI KİMLER AÇABİLİR?

İdari işlemin iptali davasında, davacının menfaati ihlali gerekmektedir yani idari işlem hukuka aykırı olmalıdır. Bu ihlal dava sonuna kadar devam etmelidir. Bu halde kişi davacı olabilir. Çevre kültür, imar ve tabiat varlıklarının korunmasına ilişkin idari işlemin iptali davasını menfaati bizzat ihlal edilmese dahi herkes açabilir.

İPTAL DAVASINDA GÖREVLİ VE YETKİLİ MAHKEME  

Görevli mahkeme idare mahkemelerdir. İstisna olarak Danıştay Kanunu’nun 24. maddesinde sayılan davalarda  görevli mahkeme Danıştaydır. Vergi uyuşmazlığı varsa görevli mahkeme Vergi Mahkemesidir.

Yetkili mahkeme ise İYUK madde 32’ye göre dava konusu olan idari işlemin iptalini yapan idari merciin bulunduğu yer mahkemesidir. İYUK 33, 34, 35. maddelerde bazı istisna hallerinde yetkili mahkeme farklıdır buna göre:

• Kamu görevlileri ile ilgili davalarda yetkili mahkeme kamu görevlisinin yeni veya eski görev yeri İdare Mahkemesidir.
• Taşınmaz mallarla ilgili davalarda yetkili mahkeme taşınmazın bulunduğu yer idare mahkemesidir.
• Taşınır mallarla ilgili davalarda yetkili mahkeme taşınırım bulunduğu yer idare mahkemesidir.

İDARİ İŞLEMİN İPTALİ DAVASI NASIL AÇILIR?

İdari dava açılmadan önce menfaati zarar gören şahıs idari işlemin kaldırılması, geri alınması, değiştirilmesi veya yeni bir işlem yapılmasını üst makamlardan ya da işlemi yapan makamdan isteyebilir. Buna idari başvuru denir. İdari dava açılması için kural olarak idari başvuru zorunlu değildir. Doğrudan idari dava açılabilir. İdari davalar; uyap üzerinden e-imza ile, idare mahkemesine, idare mahkemesi bulunmayan yerlerde asliye hukuk mahkemesi kanalıyla idare mahkemesine gönderilmek üzere dava dilekçesinin sunulması ile açılır. Dava dilekçesi ve eklenecek belgelere ilişkin hususlar İYUK 3. Maddede düzenlenmiştir.

İDARİ İŞLEMİN İPTALİ DAVASINDA İLK İNCELEME

Davanın açılması ile mahkeme 15 gün içinde İYUK 14. Maddeye göre ilk inceleme yaparak bu maddede düzenlenen hususlara aykırılık halinde 15. Maddede düzenlenen kararları verir. Dilekçenin 3 ve 5 maddeye aykırılığı halinde dava dilekçesinin 30 gün içinde yenilenmesine ilişkin dilekçe ret kararı verilir. İlk incelemeye ilişkin hususlar davanın her aşamasında ileri sürülebilir ya da mahkeme kendiliğinden inceleyebilir. İvedi yargılama usulünde ise ilk inceleme 7 gün içinde yapılır.

İDARİ DAVA AÇMADAN ÖNCE İDAREYE BAŞVURU ZORUNLU MU?

İdari işlemin iptali davalarında dava açılmadan önceye idareye başvurmak zorunlu değildir. Ancak bazı istisnai düzenlemeler bulunmaktadır. Kamu İhale Kurumu işlemlerine karşı şikayet ve itirazen şikayet başvuruları dava öncesi zorunlu tutulmuştur. Hukuka aykırılık idari işlem dışında bir idari eylem sebebiyle meydana gelmişse yani idare gereken önlemleri almamışsa, kişi idareye başvurmak zorunludur. Bu başvuru idari eylemin kişiye yapılı bildirimin yapılmasından itibaren 1 yıl ya da kişinin hak ihlalini öğrendiği tarihten itibaren 5 yıldır.

İDARİ MERCİİ TECAVÜZÜ NEDİR?

İdarenin eylemiyle bir kişinin hakkı ihlal edilmişse, kişi dava açmadan önce idareye başvurmak zorundadır. Başvuru sonucu kişi bir kararla karşı karşıya kalır. Bu karara ön karar adı verilir. Fakat kişi idarenin eyleminden doğan zarar durumunda ön karar alınmadan, yani idareye başvuru yapılmadan tam yargı davası açarsa buna idari mercii tecavüzü denir. İdari işlemin iptali yapılırken bu hususa dikkat edilmelidir.

İDARİ İŞLEMİN İPTALİ DAVASINDA SÜRELERİN HESAPLANMASI

İdare mahkemelerinde ve Danıştay’da açılması hallerinde dava açma süresi işlemin tebliğinden itibaren 60 gündür. Dava vergi mahkemesinde açıldıysa süre yine tebliğ, yatın ya da ilan tarihinden itibaren 30 gündür. İstisna hallede özel kanunlar başka bir süre öngörmesi saklıdır. İdari bir uyuşmazlık söz konusuysa süre, yazılı bildirimin yapıldığı tarihle başlar. Bazı hallerde dava süresi kişinin hakkının ihlal edildiğini öğrenmesiyle başlar. Çevre, kültür, imar ve tabiat varlıklarına dair işlemlerde süre öğrenme tarihinden itibaren başlar.

Kişi dava açmasan önce İYUK 11’e göre idari başvuru yaptıysa idari dava açma süresi durur. İdari başvurunun yapıldığı mercii 30 gün içinde cevap vermezse istek red olunmuş sayılır.

İDARİ İŞLEMİN İPTALİ DAVASINDA DOSYALARIN INCELENMESİ

İdare mahkemeleri, Danıştay ve vergi mahkemeleri bakmakla yükümlü oldukları idari işlemin iptali davasında dosyaları kendiliğinden inceler. Taraflardan her türlü evrakı isteyebilir. Haklı sebep dahilinde süre bir defaya mahsus uzatılabilir.

İDARİ İŞLEMİN İPTALİ DAVASINDA DELİLLER NELERDİR?

Delil türleri şunlardır:

• Belge
• Keşif
• Bilirkişi raporu
• Tanık
• Yemin
• İkrar
• Varsa kesin hüküm
• Uzman görüşü

İDARİ İŞLEMİN İPTALİ HANGİ HALLERDE MÜMKÜNDÜR?

İdari işlemin iptali söz konusu işlemin unsurunda bulunan hukuka aykırılıktır.

1- Yetki unsuru yönünden hukuka aykırılık

-Kişi bakımından yetkisizlik: yetkisiz kişinin işlem yapması

-Konu bakımından yetkisizlik: başka bir makamım görev alanına giren konuda işlem yapmak

-Yer bakımından yetkisizlik: coğrafi olarak başka bir konumda işlem yapılması

-Zaman bakımından yetkisizlik: belirli süre zarfı içinde işlem yapılmaması

2- Şekil unsuru yönünden hukuka aykırılık

3- Sebep unsuru bakımından hukuka aykırılık: işlemin sebebi kamusal hizmet olmaması ve nedensiz işlem yapılması

4-Konu bakımından hukuka aykırılık: işlemin konusu imkansızsa, geçmişe etkili ise

5-Amaç baskınından hukuka aykırılık: işlem kamu yararı amacı taşımıyorsa

İdarenin iptali davası söz konudur.

İDARE MAHKEMESİ İPTAL KARARININ UYGULANMASI

İdari işlemin iptali davasının kararı sonucu iptal kararı uygulanır. İptal edilen işlem baştan itibaren hükümsüz hale gelir. İptal kararı sonrası idare 30 gün içinde kararı uygulamak zorundadır. Uygulanmaması yeni bir idari davaya ayrıca uygulamayanlar hakkında adli ve idari soruşturmaya sebep olur.

İDARİ IŞLEMİN İPTALİ DAVASINDA HARÇ VE MASRAFLAR

İdare ve vergi mahkemelerinde dava açılışında başvurma ve karar harcı alınmaktadır. 2024 yılı için 427,60 TL olarak belirlenmiştir. Yürütmeyi durdurma talebi olması halinde 704,50 TL yürütmeyi durdurma harcı alınmaktadır. Posta giderleri yd talebi, duruşma talebi olup olmamasına göre 1200TL – 2000 TL arasında değişmektedir.

İDARE MAHKEMESİNDE DURUŞMA NASIL YAPILIR?

İdari yargıda yazılılık esas olup celseler halinde duruşma yapılmaz. İdari yargıda duruşma tarafların talebi halinde dosya tekemmülünden sonra bir defa olarak yapılır. Duruşmadan sonra 15 gün içinde karar verilmesi gerekmektedir. Duruşmada taraflar heyetçe dinlenir ancak tutanak tutulmaz.

İPTAL VE TAZMİNAT DAVASININ BİRLİKTE AÇILMASI MÜMKÜN MÜ?

İdari bir işlem nedeniyle hak kaybı ya da zarara uğranılması halinde iptal davası ile birlikte tam yargı davası da açılabilir. Tam yargı davası iptal davasının sonucuna göre de açılabilir. Tam yargı davası idari işlemlerden verilen zararların tazmin edilmesidir, yani tazminat davasıdır. İptal ve tam yargı davasının beraber açılması için dilekçenin aynı olması gerekir.

İptal davalarında verilen dava kararından menfaati ihlal edilen herkes yararlanırken tam yargı davasında yalnızca davacı taraf yararlanmaktadır. İlk önce iptal davası açan kişi davanın sonuçlanmasının ardından idari işlemin verdiği zararlar için icra tarihinden itibaren dava süresi (işlemin yapılmasından itibaren 60gün) içinde tam yargı davası açabilir. İYUK 11. Maddeye göre idareye başvurursa bulunup menfaat ihlaline sebep olan idari işlemin iptali; kaldırılmasını, geri alınmasını, değiştirilmesini isteyebilir.  “1. İlgililer tarafından idari dava açılmadan önce, idari işlemin iptali; kaldırılması, geri alınması, değiştirilmesi veya yeni bir işlem yapılması üst makamdan, üst makam yoksa işlemi yapmış olan makamdan, idari dava açma süresi içinde istenebilir. Bu başvurma, işlemeye başlamış olan idari dava açma süresini durdurur.

2. Otuz gün içinde bir cevap verilmezse istek reddedilmiş sayılır.
3. İsteğin reddedilmesi veya reddedilmiş sayılması halinde dava açma süresi yeniden işlemeye başlar ve başvurma tarihine kadar geçmiş süre de hesaba katılır.”

İDARE HUKUKUNDA KENDİLİĞİNDEN (RE’SEN) ARAŞTIRMA ILKESİ

İdari işlemin iptalinde, İYUK madde 20’ye göre “Danıştay, bölge idare mahkemeleri ile idare ve vergi mahkemeleri, bakmakta oldukları davalara ait her türlü incelemeyi kendiliğinden yapar. Mahkemeler belirlenen süre içinde lüzum gördükleri evrakın gönderilmesini ve her türlü bilgilerin verilmesini taraflardan ve ilgili diğer yerlerden isteyebilirler. Bu husustaki kararların, ilgililerce, süresi içinde yerine getirilmesi mecburidir. Haklı sebeplerin bulunması halinde bu süre, bir defaya mahsus olmak üzere uzatılabilir.”

İdari yargılama usulünün özelliği olan re’sen araştırma ilkesi kamu yararını amaçlamaktadır. Re’sen araştırma ilkesi hakime, ihlalin tespiti ve çözümlenmesinde tarafların ulaşamadığı bilgi ve belgeleri araştırmasıdır. İlk inceleme aşamasında ya da yargılama aşamasında hakim kendiliğinden araştırma yapabilir. İddia ve savunmaların gerçekliğe uygunluklarını ya da tarafların ulaşamadığı bilgileri inceleyebilir.

İPTAL DAVASINDA DAVAYA MÜDAHALE TALEBİNDE BULUNULUR MU?

Davaya müdahalede bulunulabilir. Fakat bunun bazı koşulları vardır.

1. Açılmış dava bulunmalı (derdest)
2. Menfaat ihlali yapılan kişi ancak davaya müdahil olabilir

Davanın ihbarı gibi üçüncü kişilerin davaya katılmamasını sağlayan durumların varlığında üçüncü kişi davaya taraf olmasan davacının yanında yardımcı sıfatıyla davaya katılabilir.

İPTAL DAVASINDA İDDİA VE SAVUNMANIN GENİŞLETİLMESİ YASAĞI VAR MIDIR?

İYUK 16/4 maddesi uyarınca savunma ve ikinci dilekçe süreleri geçtikten sonra tarafların hak iddia edemeyecekleri düzenlenmiştir. İptal davalarında ıslah ile talebin değiştirilmesi mümkün değildir. Ancak tam yargı davalarında bir kereye mahsus olmak üzere karar verilinceye kadar talep miktarı artırılabilir. İdari yargıda resen araştırma ilkesi geçerli olduğundan işleme ilişkin araştırmayı mahkeme zaten yapacaktır.

İPTAL DAVASINDA YÜRÜTME DURDURMA

İdari işleme ilişkin dava açılması o işlemin uygulanmasını durdurmaz. İdari işlemler hukuka uygunluk karinesinden yararlanır. İdari işlemler geri alınana ya da mahkeme tarafından iptal edilene kadar geçerlidir. Ancak bazı işlemlerde ivedi karar verilmesi gerekmekte, zamanında karar verilmemesi halinde sonradan verilecek kararın anlamı kalmamaktadır. Bu nedenle İYUK 27. Maddede idari işlemin yürütmesinin durdurulması düzenlenmiştir. Yürütmeyi durdurma kararı ile işlem iptal olmamakta, karar verilinceye kadar işlem askıda kalmaktadır.

İPTAL DAVASINDA YÜRÜTMENİN DURDURULMASI KOŞULLARI NELERDİR?

Yürütmeyi durdurma kararı için iki şart aranmaktadır;

• İşlemin açıkça hukuka aykırılığı,
• Telafisi güç veya imkansız zararların oluşma ihtimali,

Bu şartların varlığı halinde yürütmeyi durdurma kararı verilmektedir. Ayrıca uygulanmakla etkisi tükenecek işlemler hakkında idarenin savunması alınmaksızın da yürütmeyi durdurma kararı verilmektedir.

İPTAL DAVASINDA İDARENİN TAKDİR YETKİSİ

Davanın konusu olan idari işlem, idarenin tek yanlı olarak kamu gücünü kullanarak yapmış olduğu işlemdir. İdare işlemlerinde takdir yetkisi kullanılabileceği gibi idarenin yargılanmasında yani idari işlemin iptali davasında da idarenin takdir yetkisinin bulunacağı göz ardı edilemez. Takdir yetkisi kullanılırken kanunlar göz önünde bulundurulur ve hukuka, ahlaka uygun şekilde kararlar verilmesi amaçlanır. Takdir yetkisinin kullanımı eşitler arasında olmalıdır.

HÜRRİYET HUKUK BÜROSU İDARE HUKUKU AVUKATI HİZMETLERİMİZ

İdari işlemin iptali davalarında İdare Hukuku Avukatı hizmeti almak her zaman en güvenilir yoldur. İdare hukuku davaları kendi özel usul ve esasları olan ve özel mahkemelerde görülen davalardır. Hürriyet Hukuk Bürosu olarak tecrübeli ve uzman idare hukuku avukatı kadromuzla müvekkillerimizin idare hukuku davalarını ve uyuşmazlıklarını en hızlı şekilde sonuçlandırmak ve menfaatlerini korumak bizim önceliğimizdir.

SIKÇA SORULAN SORULAR

İdare Mahkemesi Kararı Ne Zaman Uygulanır?

İYUK 28/1 maddesi gereği idareler iptal kararını en geç 30 gün içinde uygulamak zorundadır.

İptal Davasında Avukat Zorunlu Mu?

İdari işlemin iptali davasının açılabilmesi için avukat tutmak zorunlu olmamakla beraber dava açılırken usulüne göre yapılması gerektiğinden bir avukata vekâlet vermek yararınıza olacaktır, Türk Hukuk sistemimizde avukat tutma zorunluğu bulunmamaktadır.

İdari İşlemin İptali İçin İdareye Başvuru Zorunlu Mu?

Hayır değildir, idari işlemin iptalinde hakkı ihlal edilen kişi idari işlemin iptali için öncelikle idareye başvuru yapabilir. Yapılan başvuru varsa üst makama yoksa işlemin yapıldığı makama yapılması gerekmektedir . Bakınız, İYUK madde 11.

İdari İşlemin İptali Davası Ne Kadar Sürer?

İdari işlemin iptali davasında görevli mahkeme idare mahkemeleridir. İdare mahkemelerindeki iş yoğunluğuna göre ya da davanın konusuna göre davanın süresi değişkenlik gösterebilir fakat dava açılışından itibaren yaklaşık 9 ila 18 ay arası denebilir.

Rana Gül TOPATAN